CANTALAUSA (1925 – 2006)

 Louis Combes a choisi de s’appeler Joan de Cantalausa quand il a commencé à écrire en occitan. Né à Bédarieux en 1925, il avait quatre ans quand ses parents sont allés vivre à Montfranc, dans les Monts de Lacaune. 

 Ordonné prêtre en 1951, il se perfectionne anglais – qu’il enseigne – ce qui lui permet aussi de devenir curé de la paroisse de New-York pendant un an. Il y rencontrera des personnages importants de l’époque, des politiques, des artistes, Maurice Couve de Murville, Andreï Gromyko, Martin Luther King, Edith Piaf, etc. Il fait plusieurs autres séjours à l’étranger et, à 45 ans (détaché à l’Evêché de Rodez), à partir des années 70, il met tout son savoir au service de la langue de son enfance, l’occitan. Il produira plus d’une soixantaine d’ouvrages, des ouvrages pédagogiques, des travaux de recherches sur la langue, des traductions multiples (Bodon, Kipling, Daudet, F. Jammes, G.Orwell), etc.

 En 1996 – année où Serge Gayral a fait sa connaissance – il avait commencé, depuis longtemps déjà, un travail énorme, la rédaction du premier dictionnaire occitan. Et c’est à Serge Gayral qu’il demandera de rédiger l’avant-propos de cet ouvrage qui paraîtra en 2003 sous le titre "DICCIONARI GENERAL OCCITAN a partir dels parlars lengadocians". 

 Conten dins las 100 000 entradas que cobrisson - que ieu crega - la màger part dels camps lexicals de la lenga. Son lèumens acompanhadas de sinonims, sovent tota una tièira, que constituisson una de las riquesas de l’obratge. L’utilizator ne descobrirà a proporcion las possibilitats immensas, ni per qualques insufisenças o omissions inevitablas, qu’una lenga viva s’enriquís de contunh.

 Una autra de las caracteristicas màgers del diccionari es de presentar una lenga fisabla. Sabi qu’es un qualificatiu fòrt discutible. Sabi tanben l’istòria de nòstra lenga « mespresada » coma o disiá Pèi de Garròs al sègle XVI. D’autres, après el, prenguèron sa defensa dins un contèxt de mai en mai desfavorable ; i agèt ça que la qualques renaissenças literàrias que, per fòrça, foguèron passadissas. Ni per tot, lo pòble contunhava de parlar sa lenga, que se transmetiá d’aurelha, de generacion en generacion, se transformava pauc a pauc, se diversificava. Es aital qu’apareguèron totas aquelas isoglòssas que nos susprenon mai d’un còp. Cossí comprene que d’una part d’un riu, d’una rota, d’un puèg... emplegam tal mot, tala expression, tala estructura... e pas de l’autra part ? Un fenomèn fòrt complèx, que coneisson tanben d’autras lengas ; fenomèn que, inevitablament, amòda de particularitats sintaxicas, foneticas o lexicalas. Totes aqueles parlars son autentics, e los devèm respectar - que lo nòstre i es demest ! - mas son de variantas d’una lenga comuna qu’a besonh d’una cèrta unitat per èsser reconeguda e respectada ela tanben. Per aquò far, se cal apevar a l’encòp sus l’etimologia e sus la literatura. Quina literatura ? Per bon astre, avèm la dels trobadors, que faguèron de la lenga occitana la lenga de cultura dels sègles XII e XIII dins Euròpa tota. Cossí téner pas compte de nòstra referéncia literària pus egrègia - e mai aquela lenga siá venguda arcaïca - per elaborar un diccionari que pòsca a son torn servir de referéncia ? Es estat lo biais de trabalhar de Cantalausa, qu’a tengut compte tanben de l’evolucion de las autras lengas romanicas, per nos presentar una lenga modèrna de comunicacion e de cultura, e qu’a servada son especificitat sintaxica, fonetica, lexicala e grafica, valent a dire son identitat.

 Sufís de legir qualques tròces de l’obratge per se mainar de sa modernitat e de la facultat d’adaptacion de la lenga. I trobam de tèrmes d’espòrt, de medecina, de cosina, d’agricultura, de lingüistica, de botanica, de fisica, d’informatica, de quimia... De milieirats pòdon semblar novèls, que lo vocabulari dels cadajorns es repetitiu, categorial e limitat, mas son tan nòstres coma los autres e pas jamai senhalats coma neologismes. Son gaireben totes panoccitans, venguts de las doas lengas maires comunas, lo latin e lo grèc, qu’an donats los mots tecnics e scientifics de las lengas latinas d’Euròpa e de plan maitas, latinas o pas. Es aital, amb lor apellacion latina que figuran las plantas, las èrbas, las flors, los campairòls, los aucèls, los autres animals... Puslèu que de donar una definicion qu’auriá subrecargat lo diccionari, talament aqueles tèrmes son nombroses, Cantalausa a facha la causida de la referéncia universala que permetrà als interessats de cercar dins d’obratges especializats, mas a pas mancat, còp o autre, d’apondre abans lo latin un tèrme popular de lenga parlada.

Es per aquò qu’es un DICCIONARI GENERAL, un diccionari de l’occitan larg, que fòrça tèrmes, scientifics o pas, son tan provençals, gascons, lemosins, bearneses o auvernhasses... coma lengadocians. Pus precisament, per aiceste parlar, Cantalausa a ensajat de restablir las formas o las accepcions pus etimologicas, e mai se l’evolucion semantica d’una lenga es un fenomèn natural, que los òmes e las societats càmbian.

 Mas quand los òmes d’un país an apresa lor lenga pas que d’aurelha, sens la saber legir ni mai l’escriure - coma es estat lo cas fins a uèi per la màger part dels Occitans - los mots se descaminan. Avèm l’exemple del mot d’origina gallesa barta (bartigal) : après l’adjonccion del sufix occitan -as, la lenga populara a sovent emplegat "bartàs" amb l’accepcion derivada de « boisson negre » que designa lo « prunelièr ». Al jorn de uèi, dins la practica quotidiana, estant que los prunelièrs creisson per las randas o pels valats, "bartàs" es utilizat a l’encòp per dire « boissonalha, tèrme, randa, randura, rasa, valat,campat de genèstes... ». Sens can per far las viras, ont va lo tropèl ? Sens diccionari per nos senhalar lo camin, nos far conéisser los tèrmes pus apropriats, nos ajudar a defugir los emplecs aproximatius, abusius o falses, ont va la lenga ?

 Es estada la tòca de Cantalausa dempuèi mai de trenta ans, dempuèi que se trachèt que lo parlar qu’aviá ausit tanlèu nàisser - quitament abans nàisser - de la boca de sa maire albigesa e de son paire roergàs, èra pas lo « patés » que totes disián. Èra una lenga, tan vertadièira coma las autras sièis que coneis, la pus legitima per el e per tot un pòble. Aquela presa de consciéncia foguèt un moment decisiu de sa vida. Lo menèt a avalorar sa pròpria practica - que jamai èra pas estada interrompuda -, a inventoriar sas errors e sas mancas, a se lançar enfin dins un trabalh de reconquista de la lenga amb la volontat fèrma de ne far profitar los que, coma el, la vòlon conéisser melhor, e benlèu la parlar e l’escriure melhor. Se metèt alara a l’estudiar, a legir, a cercar, a escriure e a revirar, a partir del grèc, del latin, de l’anglés, del polonés, del francés.

Après abandonar l’ensenhament de l’anglés per ensenhar exclusivament l’occitan, alestiguèt un desenat de recuèlhs de vulgarizacion per sos 300 escolans. Après propausar en van (a l’amassada generala de l’I.E.O de las annadas 1970 a Tolosa) de montar una còla de lingüistas per corregir e completar lo diccionari d’Alibèrt (li respondèt lo burèu de l’amassada que « caliá pas tocar a l’Alibèrt ! »), Cantalausa decidiguèt de publicar, amb l’ajuda de Ramon Chatbèrt, en 1979, un lexic  illustrat (15 000 mots - 15 000 images), ja unilingüe.

 Inspector pedagogic regional de lengas a EDUCACION  E  CULTURA, especialista d’audiovisual e d’audiooral, propausèt en 1980 un metòde modèrn per aprene scientificament d’aurelha l’occitan, metòde vengut tròp lèu e demorat inedit, mas bravament eficaç suls 300 escolans seus. De 1980 a 1990, entreprenguèt de far de reviradas, per exemple la dels quatre Evangèlis, a partir del grèc, puèi las de Qohelèt, del Libre de Jòb e del Cant dels cants. Lancèt alara l’integrala de Bodon en occitan e en francés, mas poguèt pas far publicar la revirada anglesa de Catòia per Geoffrey Hull (Austria). Faguèt maitas reviradas e, en 1990, publiquèt un recuèlh lingüistic de 600 paginas grand format, AUX  RACINES  DE  NOTRE LANGUE (les langues populaires des Gaules de 480 a 980) per recampar los nòstres manuscrits pus ancians, servats per còp d’astre, en França o a l’Estrange, e de fòrt mal consultar. Los 1600 exemplars foguèron agotats sulcòp, escampilhats pels cinc continents. De 1990 a 1997, contunhèt sas reviradas d’òbras mèstras anglosaxonas o francesas ; farguèt, a partir de 43 mots de la vida correnta, un glossari pichonèl, "Comment le dire en occitan ?" per donar una idèa de la riquesa lexicala de nòstra lenga ; puèi, un librilhon, "Òu l’òme !" sus la vida privada extraordinària dels animals que nos enròdan e nos agachan. En 1997, publiquèt un estudi lingüistic de 200 paginas grand format, Du Galloroman parlé au VIII° siècle à l’occitan écrit du X° a partir dels glossaris alemands de Reichenau et de Kassel (sègles VII e VIII), del manuscrit de Boecis (960) e del manuscrit de la Passion de Clarmont (980)...

 Après publicar d’autres libres e manuals per las escòlas, après legir los sièis volums  del Provençal Just Rainoard, "Choix des poésies originales des troubadours (1816)", après estudiar menimosament, d’annadas dereng, los autres sièis volums de son Lexique roman (1844), après trabalhar pendent mai de 30 ans de contunh amb son mèstre e amic Ramon Chatbèrt - sens parlar de sas relacions amb mantun lingüista e universitari - , mai que mai amb son amic, lo paure Cristian Anatòli, après totas aquelas annadas de preparacion, començèt, en 1996, e sens brica polsar, la redaccion definitiva e informatizada del diccionari general qu’avèm ara a nòstra disposicion.

 I trobam los tèrmes vertadièrs e fisables que nos permetràn d’evitar tantes e maites barbarismes, tantes e maites francismes, coma calhetada e calhetar (e non pas « nuança » e « nuançar »), glotona de pression / confidor de pression (e non pas « cocòta minuta »), entravat (e non pas « andicapat »), remolada (e non pas « maïonesa »), mandre (e non pas « manivèla »), conglaç (e non pas « banquisa ») etc.

 I trobam de tèrmes o d’accepcions pauc coneguts o desoblidats, mas que pòdon far servici dins la lenga de uèi, coma : acomolòfi de veïculs (encombrament gròs de circulacion), brutlèu (mena de vin caud aromatizat o mescla de liquor fòrta amb diferents ingredients, equivalent de l’anglicisme « punch »  que nos fa pas brica besonh), s’arotar (s’encaminar / se metre en rota), transportar (passar la data prevista per enfantar o per pichonar), s’acapar (s’aplatussar de ventres per beure a una font quand se parla de personas) / baissar lo cap per beure a un riu quand se parla d’animals) etc.

 I trobam, dins las ricas entresenhas de las 26 paginas d’introduccion, de precisions importantas sus la formacion dels mots, suls nombroses diminutius e augmentatius, sus d’unas particularitats de nòstra lenga.

 I trobam, dins lo classament alfabetic, una sensfin de prefixes e sufixes grècs e latins, talament presents dins la lenga, sovent indispensables per fargar los neologismes de la lenga modèrna.

 I trobam fòrça mots venguts del gallés - passats o pas pel latin - coma artiga que ven d’ARTICA, balcon que ven de BALACON, bosiga que ven de BODICA, camion que ven de CAMIO, bana, barta, blaca, garra, gavèla, landa, senda, trauc, tuna... e fòrça maites, que l’origina gallesa de totes es pas sistematicament senhalada.

 I trobam d’explicacions preciosas sus l’istòria e l’evolucion lexicala de la lenga, a las intradas : borrica, farcit (Epistòlas farcidas), formulas de conjuracion, galloroman, glossari, juvar, roman, Stabat mater, tornar, tròp, Valenciennes (Lo Jonàs de Valenciennes), etc.

 I trobam fòrça occitanismes e fòrça exemples, mai que mai de lenga parlada. Se son pas totes indispensables, pòrtan a l’obratge una originalitat suplementària e, subretot, donan vida a la lenga.

 I trobam, a la fin de tala o tala letra, un document illustrat excepcional, que completa encara mai la coneissença de nòstra lenga e de sas originas.

 Fin finala, trobam dins lo diccionari çò que tant esperàvem dempuèi un brieu, la lenga occitana tornarmai egala a las autras e virada cap a deman. Son aventura mai que millenària contunha e contunharà se, quand avèm l’estructura, l’expression o lo tèrme plan nòstres, renonciam pas a los emplegar, e mai se nos cal cambiar qualques abituds. Contunharà se renonciam pas a la parlar, a la cantar, a la legir, a l’escriure, mas tanben a la promòure e a l’adaptar a l’evolucion del Mond.

 Coma totes los diccionaris, aiceste deurà èsser actualizat periodicament. Pel moment, saludem e mercegem son autor, que corona son abondosa activitat creatritz en fasent als Occitans, als occitanistas, als romanistas de pertot un present inestimable.

Sèrgi Gairal

Texte paru dans La Setmana après le décès de Cantalausa en 2006

DÈTZ ANS D’AMISTAT per SÈRGI GAIRAL

 Aviái qualques obratges de Cantalausa, mas lo coneissiái pas. Agèsse pas escrich en occitan, benlèu nos seriam pas jamai encontrats. Aquò se passèt a Firmi en 1996 pel Salon del Libre. Ieu i èri per presentar mon primièr roman Lo barracon, el per presentar sos obratges. Podiái pas laissar passar l’escasença de lo saludar e parlèrem mai d’un còp dins la jornada. Quina fiertat e quin bonur per ieu ! Çò que mai me marquèt tanlèu l’encontrar foguèt sa granda simplicitat. Nos parlèrem coma dos amics de totjorn en nos tutejant plan solid. Es quicòm de pro normal dins la civilizacion occitana, qu’el aplicava sistematicament amb tot lo mond. Aital totes sèm egals, çò disiá.

 Se coneissiái pas l’òme, aviái descobèrta la riquesa de sa lenga escricha dins Un còp èra, La Bona Novèla, Òu l’òme… e aquel jorn, tanlèu que l’ausiguèri, me mainèri qu’aviam lo meteis parlar, e mai mon vocabulari foguèsse paure al regard del seu. Èra pas possible qu’aquel primièr encontre foguèsse lo darrièr, e me convidèt a l’anar véser al Monastèri quand anariái a Rodés.

 Qualque temps pus tard, tustèri a sa pòrta e passèrem un moment ensemble. Parlèrem mai que mai de son activitat principala del moment, lo Diccionari General. En realitat, aquela activitat aviá començat dempuèi bèl brieu, dempuèi que s’èra interessat de bon a sa lenga, a 45 ans, coma o escriguèt sus la quatrena de cobèrta del diccionari. Una de sas preocupacions màgers èra la transmission de la lenga. Es per aquela rason qu’aviá publicat un primièr diccionari en 1979, lo Diccionari Occitan Illustrat de 15 000 mots e 15 000 imatges. Perqué aquela associacion ? Perque lo concebiá d’en primièr coma « un aplech pedagogic ». A ma coneissença, i agèt al pus mens quatre edicions. Mas aquò, d’una part èra pas qu’un escapolon, d’autra part aviam pas que de diccionaris bilingües, doncas pas de diccionari vertadièr, quicòm d’anormal e d’inacceptable per quina lenga que siá. E Cantalausa decidiguèt de se lançar dins aquela aventura que l’ocupava gaireben tota l’annada e tota la jornada, de jornadas longassas de dotze a quatòrze oras. Per aquò far, es pas de creire totes los libres que consultava de contunh,  Lou Tresor dóu Felibrige de Mistral, lo diccionari d’Alibèrt, lo de Levy, los autres diccionaris bilingües, los lexics, lo Lexique Roman de Raynouard (cinc volums de mai de 600 paginas cadun), mas tanben los diccionaris d’anglés, d’alemand, de las autras lengas latinas, del catalan mai que mai, sens parlar del grèc, del latin, del gallés, eca. Mai que consultats, totes èran espepissats e anotats !  I trabalhava sol, mas èra en contacte amb un fum de personas, d’autors, de cercaires, d’universitaris, e regularament amb Ramon Chatbèrt e Cristian Laus. Ieu li propausèri modèstament de li balhar « un còp de man » qu’acceptèt sens balançar, subretot per tornar legir las espròvas, una etapa indispensabla e… fastigosa. Èra conscient que tant per la concepcion, coma per la redaccion, coma per la lectura, un trabalh collectiu seriá estat una solucion melhora, mas auriá calgut organizar una còla de personas capablas, completament disponiblas e que s’endevenguèsson, tròp de condicions, per o far benevòlament per subrepés !

 E comencèri de legir la letra A, puèi totas las autras... Las preniái del seu ostal lo pus sovent, qualque còp las me mandava per la pòsta, quora una letra, quora doas, quora tres. Cada tres o quatre meses i tornavi. Arribavi a las clicas, sovent entre sièis e sèt oras – el èra levat dempuèi quatre o cinc oras ! – tustavi a la pòrta d’ennaut, me cridava  « Davala ». Me propausava de cafè en polvera. Fasiá bolir l’aiga a despart e, coma sucre, aviá pas que de granons que revertavan qualque potinga ! Nos metiam al trabalh siá dins lo recanton de l’ordenador, siá al burèu. Li senhalavi las decas e tot çò que, al meu vejaire, se meritava d’èsser discutit. A miègjorn, anàvem manjar a cò de la « Portuguesa », una Portuguesa plan aimabla, que Cantalausa i menava sos convidats e qu’ela estimava plan. I anàvem en veitura o a pè, pas sovent a pè estant que la rota es estrecha e que las veituras nos fregavan. Seriá estat tròp bèstia de se far espotir sul camin del restaurant ! Tanlèu tornats beviam la « gota » e contunhàvem lo trabalh fins a sièis oras. Nos arribava de passar una ora o mai sus un mot, cercàvem, comparàvem, eca. Nos caliá arrestar per fòrça, sovent doas o tres minutas abans sièis oras, que las sòrres del convent l’esperavan per la messa.

 Passèrem de temps tanben sus las 26 paginas de la debuta que contenon qualques punts fòrt importants. Cada còp que nos encontràvem, corregissiam, modificàvem, ajustàvem. Sentissiái qu’aquel trabalh començava de li pesar e que ne voliá véser la fin, ni per las mancas e las imperfeccions que demoravan, que n’èra plan conscient. Ne véser la fin voliá dire véser lo diccionari publicat. I agèt pas qu’un editor que foguèt interessat. Li mandèt las paginas correspondent a una letra de l’alfabet. El li’n tornèt qualques unas amb bravament de modificacions, de decas, e una presentacion completament diferenta de la seuna, çò que podiá pas acceptar. Podiá pas acceptar d’aver fach per pas res tot aquel trabalh de composicion e d’informatizacion qu’aviá durat tant d’annadas. Li demorèt pas qu’una solucion, la publicacion a compte d’autor que lo forcèt a « manlevar 60 000 € per far estampar lo diccionari » (p.2 del diccionari) e a lo vendre a un prètz elevat (al regard dels autres diccionaris unilingües). Cossí far autrament ? Lo diccionari existissiá, èra çò que comptava, çò qu’el tant aviá volontat. Dins son edicion del 19 d’agost de 2002, lo grand jornal catalan Avui, li dediquèt una pagina entièira, puèi foguèt convidat per lo presentar a Barcelona, un signe de reconeissença que presèt fòrça. La Setmana tanben i dediquèt una pagina entièira, e la màger part dels jornals ne parlèron. S’es pas lo trabalh d’un lexicograf de profession, se la presentacion o las causidas pòdon èsser criticadas – çò qu’es normal –, la riquesa del diccionari es incontestabla, sens parlar de las 26 paginas de la debuta e de mai d’un vintenat de documents excepcionals.  

 E l’activitat de Cantalausa al servici de sa lenga contunhèt. De 1971 a 2000, cada an publiquèt quicòm ! Jamai s’arrestèt pas. Se i agèt pas res en 2001 e 2002, es que trabalhava sul diccionari que pareguèt en 2003, puèi i agèt en 2004, L’occitan véhiculaire du VIIème siècle – L’occitan littéraire du Xème siècle, en 2005, Tèxtes per l’an 3000 e al delà, en 2006, Lenga viva, en 2006 / 2007 la reedicion papièr de Un còp èra e Vida privada d’unes animals (inicialament Òu l’òme) e sus DVD, son darrièr trabalh abans de s’enanar « cap a son Dieu » (cobèrta de l’obratge de remembres Sus las dralhas de la vida, 2000). Fins als darrièrs jorns de sa vida, nòstra collaboracion contunhèt, mai que mai per Lenga viva, amb l’ajuda d’Iveta Balard, e per l’enregistrament de Un còp èra amb Maria-Odila Dumeaux, mens de tres meses abans sa mòrt.

 N’aviá conegut de mond dins sa vida, subretot quand èra vicari de la parròquia francesa de New York. Ne parlàvem, mas tanben e sovent de Bodon, l’òme pus extraordinari qu’aja encontrat dins sa vida, disiá. « A New York, encontrèri fòrça mond…, cap me marquèt pas coma Bodon. » (Emission Pels camins del País sus Radio Totem, 13 d’octobre de 2002). Ieu dirai que l’òme pus extraordinari qu’aja encontrat dins ma vida, es el, Cantalausa.

Revirada occitana

L’OCCITAN, LENGA DELS FONDATORS

Fòrça « pigüenses », descendents dels avaironeses, sabon que los aujòls, los que fondèron Pigüé, parlavan pas francés mas una autra lenga qu’eles apelavan «patés». Es un punt essencial que, a mon vejaire, se pòt pas laissar de caire a l’ora de festejar lo 125en aniversari. En França, i aviá e i a encara mai d’una lenga, coma l’occitan (qu’ocupa lo tèrç del país), lo catalan, lo basc, lo breton, etc, mas lo país èra partejat lingüisticament en doas zònas principalas, la mitat nòrd amb la «langue d’oil», la mitad sud amb la « langue d’oc ». « Oil » e « òc » volián dire « oui » en francés actual. Per de rasons istoricas, la « langue d’oil » venguèt lenga nacionala e lo mot « patois » (patés) comencèt de s’aplicar a las autras lengas per los que las parlavan pas, coma se i aviá una lenga superiora, lo francés, e de lengas inferioras, las autras.

L’occitan (coma le catalan, lo castelhan, lo portugués, lo francés, l’italian, etc) es una lenga latina que sa formacion es plan mai vièlha que la del francés. Sa zòna d’espandiment ocupa 32 departaments franceses, la Val d’Aran en Espanha e onze valòias alpinas italianas. Èra la lenga de cultura dels sègles XII e XIII que parlavan e cantavan los Trobadors dins las Corts d’Euròpa. En 1539, lo rei de França declarèt lo francés lenga oficiala e obligatòria, quand los tres quarts del país la coneissián pas. A la fin del sègle XIX, quand l’escòla venguèt obligatòria, los regents castigavan los dròlles que parlavan la lenga dels seus parents, la sola que coneissián, la lenga dels fondators avaironeses. Coma dins los autres departaments del Sud, dins l’Avairon del sègle XIX la quasi totalitat dels estatjants parlavan occitan, una situacion que durèt fins a la primièira guèrra mondiala – e quitament fins a la segonda dins mantun endrech – e lo francés finiguèt per se generalizar. Ni per tot, en 2009, la lenga a pas complètament desaparegut de la practica quotidiana pel campèstre o dins los vilatges..

Per acabar, dirai que l’occitan s’estúdia dins mantuna universitat francesa e extrangièira, que i a d’escòlas bilingüas, qu’es una matèria opcionala dins los collègis, que i a de gramaticas, de diccionaris, de libres escolars, de jornals, de revistas, de cantaires e de grops musicals modèrnes, e una produccion literària e artistica importantas.

La lenga dels avaironeses que fondèron Pigüé es pas pus la lenga de la majoritat dels estatjants d’Occitània, mas a subreviscut e contunha de viure,  malgrat las dificultats, a la debuta del sègle XXI.

Sèrgi Gairal

CAMINO DE COMPOSTELA

Pedro descorre la cortina del salón. Está solo en la casa vacía, y libre, totalmente libre desde la muerte de su mujer. No tiene hijos, puede cerrar la puerta y marcharse. Sí, mañana será otro día. Se marchará. ¿Para siempre? No. Se marchará para Santiago de Compostela. ¿Para qué? Por varios motivos probablemente, para seguir caminando seguramente. El camino que recorrió de la mano de Violeta se acabó en junio. Desde entonces está solo, llevando una vida sin rumbo…

Hace falta madrugar para viajar lejos. El café le sabe mejor que de costumbre. Se echa una segunda taza antes de cerrar la puerta con la mochila al hombro. Amanece, el pueblo está silencioso y vacío. Mejor para él. Nadie lo verá. Se da prisa. ¿Huye? No, camina. Lo saludan algunos camioneros tocando la bocina. Será diferente cuando vaya por el camino que seguían los peregrinos de antaño. 

Empieza a nevar, una nieve densa que va cubriendo el paisaje rápidamente. Más vale desistir… y esperar, esperar todo el día detrás de la ventana del mesón, todo el día viendo caer la nieve, viendo desaparecer el paisaje, viendo desaparecer el camino. ¿Será posible? ¿Se acabó la caminata al cabo de una semana? No. Le da la sensación de que lo están esperando. ¿Quién? ¿El Santo? No sabe. ¿Puede seguir caminando un caminante sin camino? 

El interior de la habitación resplandece extrañamente. La blancura de la nieve lo invade todo. Esta luz irreal le recuerda la realidad exterior y su propia realidad. Está en el camino. Tiene que continuar, no tiene más remedio. Seguirá por la carretera. La máquina quitanieves, los camiones le irán abriendo paso. 

A los cinco días, aparece el sol, unos rayos tímidos que no se atreven a rasgar la sábana blanca que sigue cubriendo el paisaje. Pedro abandona el asfalto. Pisa otra vez la tierra, la hierba, los guijarros, sorteando a ratos alguna piedra más grande. Dentro de unos días divisará los Pirineos. ¡Los Pirineos! ¿Una sierra? Claro. ¿Una barrera? ¡Qué va! Una etapa y una victoria, una perspectiva. Al otro lado está España ¡el camino francés!

Le duelen los pies, cada día más. ¿Seguir caminando o desistir? ¿Volver a casa? ¿Para qué? Si nadie lo espera allí. Es en Santiago donde lo esperan. No dará media vuelta a medio camino, a cien kilómetros de Burgos. Si llega a Burgos, llegará a León y a Santiago por supuesto.

La Meseta, la inmensidad, el frío, el silencio del camino. ¿Es el mismo que el silencio de la casa? No. Lo acompaña el ruido de sus pasos que suenan a veces como el eco de otros pasos, como si alguien lo siguiera, lo persiguiera. ¿Alguien o algo? ¿Una sombra? ¿Un fantasma? ¿Un recuerdo?

Mañana tendrá una jornada difícil, la ascención de O Cebreiro, pero al coronar el puerto estará en la recta final.

 Otra vez la nieve, unos copos revoloteando alegremente, una nieve distinta, acogedora porque él sabe que ahora nada le impedirá llegar a Santiago. O Cebreiro está dormido en la neblina. Pedro entra en el mesón. Lo ha precedido Karen, viuda también desde hace ocho años. Se ha quitado botas y calcetines. Está observando el dedo hinchado de su pie izquierdo. No cabe duda de que le duele, sin embargo sonríe a Pedro. Él le devuelve la sonrisa, querría hablarle, no sabe cómo. Querría ayudarla, tampoco sabe cómo. Lo único que se le ocurre es tender sus manos abiertas hacia el pie doloroso en señal de impotencia. Ella lo mira con ternura, como para agradecérselo, decirle que se siente mejor, que se acerque más a ella… 

Al día siguiente salen juntos del mesón, un día distinto para ambos. La ascención del Alto do Poio les resulta más fácil de lo que pensaban. Ahora saben que llegarán juntos a Santiago. 

En la catedral dan las gracias al Santo. ¿Se acabó la caminata? No. Hay que llegar a Fisterra, al cabo del fin del mundo, allí donde se acaba el camino, donde se funden y confunden los caminos en las aguas del mar.

Caminan felices… Ese barco que va desapareciendo en lontananza ha zarpado sin ellos. No importa, no quieren cruzar el charco, sólo desean seguir así, juntos.

Serge Gayral

Revirada occitana

SUL CAMIN DE COMPOSTÈLA

Pèire dobrís la cortina del salon. Es sol dins l’ostal void, e liure, totalament liure dempuèi la mòrt de sa femna. A pas d’enfants, pòt barrar la pòrta e s’enanar. Òc, deman serà un autre jorn. S’enanarà. Per totjorn ? Non. S’enanarà per Sant Jacme de Compostèla. Per qué far ? Per mantuna rason probablament, per contunhar de caminar segurament. Lo camin que faguèt en companhiá de Violeta s’acabèt en junh. Dempuèi es sol, a menar una vida descaminada…

Cal èsser matinièr per viatjar luènh. Lo cafè a melhor gost que de costuma. Se meis una segonda tassa abans de barrar la pòrta amb lo sac sus l’esquina. L’alba punteja, lo vilatge es silenciós e void. Tan melhor per el. Degun lo veirà pas. S’afana. Fugís ? Non, camina. Qualques camionaires lo saludan en cornant. Serà diferent quand se traparà sul camin que seguissián los romieus d’autres còps.

Comença de nevar, una nèu densa qu’emmantèla lo païsatge lèu-lèu. Val mai renonciar… e esperar, esperar tota la jornada darrièr la fenèstra de l’aubèrga, tota la jornada a veire tombar la nèu, a veire desaparéisser lo païsatge, a veire desaparéisser lo camin. Serà possible ? S’es acabada la caminada al cap d’una setmana ? Non. A l’impression que l’espèran. Qual ? Lo Sant ? Sap pas. Pòt contunhar de caminar un caminaire sens camin ?

L’interior de la cambra relusís estranhament. La blancor de la nèu o envasís tot. Aquela lutz irreala li rapèla la realitat exteriora e sa pròpria realitat. Es sul camin. Li cal contunhar, i a pas res a far. Contunharà per la rota. Lo butanèu, los camions li dobriràn la dralha.

Cinc jorns pus tard apareis lo solelh, qualques rais timids qu’ausan pas escrifar lo lençòl blanc que contunha d’acaptar lo païsatge. Pèire abandona l’asfalte. Torna prautir la tèrra, l’èrba, la grava, en esquivant a passadas qualque pèira pus gròssa. Dins qualques jorns veirà los Pirenèus. Los Pirenèus ! Una montanha ? Segur. Una barrièira ? Non pas ! Una etapa e una victòria, una perspectiva. De l’autre costat i a Espanha, "el camino francés" !

Li dòlon los pès, un pauc mai cada jorn. Contunhar de caminar o renonciar ? Tornar a l’ostal ? Per qué far ? Degun l’espèra pas enlà. Es a Sant Jacme que l’espèran. Se revirarà pas a mièg camin, a cent quilomètres de Burgos. S’arriba a Burgos, arribarà a León e a Sant Jacme de segur.

La Meseta, l’immensitat, lo freg, lo silenci del camin. Es lo meteis que lo silenci de l’ostal ? Non. Lo bruch de sos passes l’acompanhan, que ressondisson qualque còp coma lo resson d’autres passes, coma se qualqu’un lo seguissiá, lo perseguissiá. Qualqu’un o quicòm ? Una ombra ? Una trèva ? Un remembre ? 

Deman aurà una jornada malaisida, l’ascension de O Cebreiro, mas un còp passada la cima serà la linha drecha finala.

Tornarmai la nèu, de vòlvas que revoluman alègrament, una nèu diferenta, agradiva perque el sap qu’ara res l’empacharà pas d’arribar a Sant Jacme. O Cebreiro es endormit dins la neblina. Pèire dintra dins l’aubèrga. Karen l’a precedit, veusa tanben dempuèi uèch ans. S’es quitada bòtas e debasses. Agacha lo det enfle de son pè esquèr. Se vei plan que li dòl, pasmens soritz a Pèire. El li torna lo sorire, li voldriá parlar, sap pas cossí. La voldriá ajudar, sap pas tanpauc cossí. Çò sol que li ven a l’idèa es de parar sas mans dobèrtas cap al pè dolentós en signe d’impoténcia. Ela l’agacha tendrament, coma per lo mercejar, li dire que se sentís melhor, que se sarre mai d’ela…

L’endeman sortisson ensemble de l’aubèrga, un jorn diferent per totes dos. L’ascencion del Alto do Poio es plan mai aisida que çò que pensavan. Ara sabon qu’arribaràn ensemble a Sant Jacme.

Dins la catedrala mercejan lo Sant. Es acabada la caminada ? Non. Cal arribar a Fisterra, al cap de la fin del mond, ont s’acaba lo camin, ont se fondon e confondon los camins dins las aigas de la mar.

Caminan uroses… Aquel batèu que veson desaparéisser enlà a sarpat sens eles. A pas d’importància, vòlon pas traversar l’espandida, desiran solament contunhar aital, ensemble.

Sèrgi Gairal